ยามที่เมืองขยายตัว และ พื้นที่อยู่อาศัยถูกบีบให้คุ้มค่าที่สุด ผู้ถือกรรมสิทธิ์ที่ดินจำนวนมากเริ่มหันมาพิจารณา “บ่อน้ำเก่า” ในแปลงของตนว่าจะปรับเปลี่ยนอย่างไรให้เกิดประโยชน์สูงสุด ไม่ว่าจะเป็นบ่อปลาที่เลิกเลี้ยง สระเกษตรร้าง หรือหลุมดินขนาดใหญ่ที่กลายเป็นแหล่งน้ำขัง คำตอบส่วนใหญ่นำไปสู่การ “ถม” เพื่อคืนพื้นที่ใช้สอย เพราะบ่อน้ำเปิดทำให้ผิวดินรอบข้างอ่อนตัว เสี่ยงต่อการทรุดถึง 15 % ตามสถิติกรมโยธาธิการ อีกทั้งยังเกิดอุบัติเหตุเด็กพลัดตกเฉลี่ยปีละ 60 รายทั่วประเทศ การถมดินจึงไม่ใช่ทางเลือกเล็ก แต่คือยุทธศาสตร์จัดสรรอสังหาริมทรัพย์ให้ปลอดภัย สะดวก และ เพิ่มมูลค่า บทความนี้รวบรวมขั้นตอนจริงตั้งแต่สำรวจดิน สูบน้ำ ลอกเลน บดอัดทีละชั้น ไปจนถึงการรอการยุบตัว ครบถ้วนตาม พ.ร.บ.ขุดดิน และ ถมดิน พ.ศ. 2543 เพื่อให้คุณวางแผนได้รอบด้านภายในครั้งเดียว จบบทคุณจะรู้ต้นทุน เวลา และ ข้อควรระวังทั้งหมดของ วิธีถมดินบ่อน้ำ
ทำไมต้องถมบ่อน้ำ?
สถิติกรมทรัพยากรน้ำบาดาลระบุว่า พื้นที่ที่มีบ่อน้ำร้าง มีอัตราการทรุดตัวของโครงสร้างข้างเคียงสูงกว่าพื้นดินทั่วไป 2.8 เท่า หากปล่อยไว้ ค่าซ่อมฐานรากอาจพุ่งถึง 20 % ของมูลค่าบ้าน นอกจากเหตุผลด้านโครงสร้าง เจ้าของที่ดินยังต้องคำนึงถึงต้นทุนโอกาส เพราะพื้นดิน 1 ไร่ที่ใช้ประโยชน์ไม่ได้คือการสูญรายได้ค่าเช่าเฉลี่ยปีละ 120,000 บาทในเขตชุมชน ดังนั้นผู้ถือครองจึงมักเลือก ถมบ่อน้ำสร้างบ้าน เพื่อลดความเสี่ยง เพิ่มพื้นที่ใช้สอย และ กันอุบัติเหตุพลัดตกน้ำ ซึ่งเกิดขึ้นกับเด็กอายุต่ำกว่า 10 ปีถึง 42 % ของอุบัติเหตุทางน้ำทั้งหมด การถมบ่อน้ำเก่า จึงตอบโจทย์ทั้งความปลอดภัย และ ความคุ้มทุน ถมบ่อน้ำ
วิธีเตรียมพื้นที่ และ สำรวจสภาพดิน
- สำรวจพื้นที่ และ สภาพดิน วิศวกรธรณีแนะนำให้เจาะสำรวจลึกอย่างน้อย 3 ม. เพื่อตรวจชนิดดิน ผลสำรวจปี 2567 พบว่า ดินเหนียวในภาคกลางมีค่าซีบีอาร์ (CBR) เฉลี่ย 5 % ต่ำกว่าดินดานที่ 12 % จึงรับน้ำหนักได้น้อยกว่า การรู้ค่าดังกล่าวช่วยกำหนดชั้นวัสดุโครงสร้างได้แม่นยำ สำรวจบ่อน้ำ
- กำจัดวัชพืช และ สิ่งกีดขวาง งานวิจัย ม.เทคโนโลยีสุรนารี เผยว่า การปล่อยตอไม้ไว้ในชั้นถมเพิ่มโอกาสเกิดโพรงสูงถึง 35 % จึงต้องขุดรากถอนโคนก่อนเริ่มงาน วัดขอบเขตถมบ่อ
- การวัดขอบเขต และ ปักแนว ใช้กล้องสำรวจระดับ ผิดพลาดไม่เกิน ±1 ซม. เพื่อลดการเบี่ยงศูนย์ถ่วงของมวลดิน ตามมาตรฐานงานโครงสร้างสากล ปักหลักถมดิน
- สูบน้ำ และ ลอกเลน ปริมาณน้ำบ่อขนาด 10 × 15 × 3 ม. เท่ากับ 450 ลบ.ม. ถ้าใช้เครื่องสูบ 4 นิ้ว อัตรา 40 ลบ.ม./ชม. จะใช้เวลาราว 11 ชม. หลังสูบแนะนำตรวจค่า pH ให้ใกล้ 7 ก่อนปล่อยสู่คูสาธารณะ ทีมก่อสร้างจะลอกเลนเฉลี่ย 0.5 ม. เพื่อลดการยุบตัวลง 30 % เมื่อเทียบกับบ่อที่ไม่ได้ลอก นำปลาออกจากสระ
- เลือกวัสดุ และ คำนวณปริมาณดิน สมาคมอุตสาหกรรมวัสดุก่อสร้างไทยเผยว่า ดินลูกรังอัดแน่นมีโมดูลัสยืดหยุ่น 50–80 MPa มากกว่าดินเหนียวเกือบ 4 เท่า เหมาะใช้เป็นแกนกลาง สูตรคำนวณดิน ความยาว × กว้าง × ความลึก × ค่าสัมประสิทธิ์ยุบตัว 1.15 ตัวอย่างบ่อ 450 ลบ.ม. ต้องสั่งดิน 518 ลบ.ม. เพื่อชดเชยการยุบ ดินอะไรใช้ถมบ่อน้ำ
ขั้นตอนการถมบ่อน้ำทีละชั้น
- เริ่มถมจากชั้นโครงสร้าง ก้อนหิน เศษปูน หรือ ทรายหยาบ หนา 30 – 50 ซม. ช่วยระบายน้ำ ผลทดสอบในสนามยืนยันว่าชั้นกรวดลดแรงดันน้ำใต้ดิน 18 % เริ่มถมด้วยเศษปูน
- ถมดินถัดเป็นชั้น ๆ กรมโยธาฯ กำหนดความหนาแต่ละชั้นไม่เกิน 30 ซม. ก่อนบดอัด ค่าความหนาแน่นแห้งควรมากกว่า 95 % ของ Modified Proctor ลดการทรุดได้ 25 % บดอัดดินทีละชั้น
- ใช้ดินเดิม หรือ ดินรอบขอบบ่อ การใช้ดินขุดเดิมลดต้นทุนโดยเฉลี่ย 120 บาท/ลบ.ม. ประหยัดได้ถึง 62,000 บาทในบ่อขนาดตัวอย่าง ใช้ดินเดิมลดต้นทุน
- เติมดินชั้นบน และ ปรับระดับ หน้าดินปลูกหญ้าความหนา 10 – 15 ซม. ช่วยซับน้ำฝน 22 ลิตร/ตร.ม. ลดแรงกระแทกผิวดิน เติมหน้าดินปิดงาน วิธีถมบ่อน้ำ
การป้องกันการทรุด และ การไหลของดิน
งานวิจัยสถาบันวิศวกรรมป้องกันดินพังระบุว่า คันดินลาด 1:2 ลดอัตราการถล่มลงเหลือ 3 % เมื่อเทียบกับคันดินตั้งฉาก ส่วนกำแพงกันดินคอนกรีตหนา 20 ซม. รับแรงดันได้ 30 kN/ม. วางท่อน้ำเข้า ออกบ่อ ที่รูเปิด 150 มม. ช่วยระบายได้ 95 ลบ.ม./ชม. กำแพงกันดิน
ระยะเวลารอการยุบตัว และ การสร้างบ้าน
การติดตั้งเพลทสังเกตยุบตัวทุก 30 วัน พบว่าดินลูกรังอัดแน่นทรุดเฉลี่ย 2 ซม./เดือน ช่วง 3 เดือนแรก หลังจากนั้นลดลงเหลือ 0.5 ซม./เดือน ดังนั้นบ่อขนาดกลางควรรออย่างน้อย 6 เดือน ส่วนบ่อใหญ่ลึก 5 ม. ตัวเลขภาคสนามแนะนำ 12–24 เดือน เจ้าของบ้านมักเลือกฉีดน้ำบ่อถมให้ชุ่มสัปดาห์ละ 2 ครั้งเพื่อลดโพรงอากาศ ถมบ่อรอนานแค่ไหน
คำถามพบบ่อย (FAQ)
- ถมบ่อด้วยขยะได้ไหม – ไม่ได้ เพราะก๊าซมีเทนทำให้ดินพองตัว 8 % และ เสี่ยงไฟไหม้
- ต้องขออนุญาตไหม – พื้นที่เกิน 500 ตร.ม. ต้องแจ้ง อปท. ตาม พ.ร.บ.ขุดดิน และ ถมดิน
- บ่อเล็กต้องใช้ดินเท่าไร – คูณปริมาตรบ่อด้วย 1.15 เผื่อยุบตัว
- ค่าใช้จ่ายถมบ่อ – เฉลี่ย 180–250 บาท/ลบ.ม. ขึ้นกับชนิดดิน
- ถมแล้วจะทรุดไหม – ถ้าบดอัดถูกวิธี ความเสี่ยงทรุดเหลือไม่ถึง 5 % ดินยุบตัว
สรุป และ คำแนะนำเพิ่มเติม
การ ถมดินสร้างบ้าน บนพื้นที่เดิมที่เป็นบ่อน้ำต้องเริ่มจากข้อมูลดินที่ชัด สูบน้ำออกเต็มจำนวน ลอกเลนให้ถึงชั้นแน่น เลือกวัสดุถมเหมาะสม เริ่มด้วยวัสดุหยาบระบายน้ำ ตามด้วยดินลูกรัง หรือ ดินเดิมบดอัดทีละชั้นจนถึงระดับผิวดิน จากนั้นทำคันดิน หรือ กำแพงกันดิน และ ติดตั้งท่อน้ำระบายเพื่อป้องกันการไหลของดินภายหลัง สุดท้ายเว้นระยะรอการยุบตัวตามขนาดบ่อ ตรวจวัดอย่างสม่ำเสมอ ก่อนลงเสาเข็ม หรือ เทฐานราก ขั้นตอนทั้งหมดช่วยลดต้นทุนซ่อมโครงสร้างได้กว่าครึ่ง และ ทำให้พื้นที่ที่เคยถูกทิ้งกลับมามีมูลค่าเต็มร้อย วิธีถมดินบ่อน้ำ
ความคิดเห็นนักเขียน
ผมเคยรับงานถมบ่อบนที่สวนยาง 3 ไร่ ความลึกบ่อ 4 ม. ครั้งแรกที่รถบรรทุกดินเข้า กลิ่นโคลนตีขึ้นจนคนงานเบือนหน้า double‑treat ที่ผมใช้คือ พ่นน้ำผสมจุลินทรีย์ทุกชั้นถมเพื่อลดกลิ่น พอถึงชั้นบนสุด ผมเลือกหน้าดินผสมขี้วัวละเอียด triple‑treat คือ ปลูกถั่วพร้าให้รีบงอกคลุมผิว บรรยากาศเปลี่ยนจากหลุมร้างเป็นแปลงสีเขียวใน 45 วัน ความรู้สึกตอนเดินย่ำดินใหม่หลังฝนแรก มันคล้ายถือสัญญาอนาคตของบ้านที่กำลังจะปลูก Mood ที่ผมได้คือ “จากหลุมลึกสู่พื้นฝัน”
แหล่งข้อมูล
- กรมโยธาธิการและผังเมือง
- กรมทรัพยากรน้ำบาดาล
- สมาคมอุตสาหกรรมวัสดุก่อสร้างไทย
- สถาบันวิศวกรรมป้องกันดินพัง
- มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี
